یکی از چالشهایی که در فهم زبان کتب مقدس وجود دارد، وجود دو وجه همزمان
در آن است: همگانی بودن پیام برای عموم انسانها و برخی وجوه که جماعتی خاص
و فرهنگی خاص را به عنوان مخاطب معین متن مطرح میسازد. حتی این وجه
دوگانه از حیث زمان نیز مصداق دارد، از سویی همه انسانها از زمان پیامبر
اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) تا قیام قیامت مخاطب قرآن هستند و از
سوی دیگر گروهی که در زمان نزول قرآن در قید حیات و در سن درک بودهاند،
نسبت به این تخاطب ویژگی دارند. این مسئله از دیرباز هم توجه برخی از
عالمان دینی را به خود جلب کرده و موجب شده است که برخی، شمول خطابهای
قرآنی نسبت به کسانی که بعدها به جهان خواهند آمد، مجاز در تخاطب و نه
حقیقت شمارند. (1)
متون مقدس دینهای بزرگ عموماً از این وجه دوگانه برخوردارند؛ حتی عهد عتیق
که به نظر میرسد با چنین ویژگیای مواجه نباشد، در عمل درگیر این دوگانگی
شده است. این نکته معلوم است که در مجموعه کتب مقدس و از جمله اسفار
پنجگانه تورات همواره قوم بنیاسرائیل به عنوان مخاطب خاص، بارها و بارها
نام برده شدهاند؛ تا آنجا که حتی در مواردی از تورات، از زبان خداوند از
بنی اسرائیل به عنوان "ملت من" یاد شده است، (2)
در قرآن کریم نیز رویکرد جهانی نسبت به مخاطب دیده میشود و همه انسانها
مخاطب پیامهای قرآناند؛ از همین روست که بارها خطاب "یا ایها الناس" در
قرآن کریم به کار رفته و این در حالی است که خداوند هیچ گاه قوم عرب،
قبیلهای از عرب یا هیچ قوم دیگری را مخاطب خود در قرآن نساخته است
خداوند به عنوان خدای عبرانیان معرفی شده (3) و رسالت اصلی حضرت موسی
(علیه السلام) رها کردن بنیاسرائیل از یوغ ستم فرعون بوده است، بدون آنکه
فرعون خود مخاطب موسی و خدای او باشد. (4) (5) اما در آموزههای دینی یهود،
به خصوص در میان فرقه فریسیان چنین باوری وجود داشت که تورات برای همه
مردم جهان و برای همه زمانهاست و اختصاص به مخاطبان خاص ندارد. (6) وجود
مخاطب جهانی برای تورات، در مواضع مختلفی از تلمود مورد تأیید قرار گرفته
است. (7)
اما مسئله درباره مسیحیت و عهد جدید، واضحتر و فراگیرتر است. در متن
اناجیل میتوان آیاتی را یافت که بر عمومی بودن خطاب کتاب مقدس و بشارت
عیسی (علیه السلام) و اینکه میان مردم در پیرو راه عیسی (علیه السلام) بودن
تفاوتی نیست، تصریح دارد که از جمله میتوان این عبارت از انجیل متی را به
یاد آورد:
ترجمه انجمن کتاب مقدس - لندن: "لیکن شما آقا خوانده مشوید، زیرا استاد [همه] شما یکی است یعنی مسیح و جمیع شما برادرانید." (8)
و باز به این آیه از اعمال رسولان اشاره کرد که میگوید:
ترجمه انجمن کتاب مقدس - لندن: " پس خدا از زمانهای جهالت چشم پوشیده، الآن تمام خلق را در هر جا حکم میفرماید که توجه کنند". (9)
اما مخاطب خاص نیز در عهد جدید فراوان است؛ گفت وگوهایی که عیسی مسیح (علیه
السلام) با جماعتهایی از یهود، از جمله فریسیان داشته است و حکایت آنها
در اناجیل چهارگانه آمده است، (10) در کنار نامههای پولس قرار میگیرند که
غالب آنها خطاب به گروه کسان مشخص مانند تیموتاوس، تیطس و فلیمون، به قوم
خاص مانند عبرانیان، یا به اهالی شهرهای به خصوص مانند قرنتیان، غلاطیان و
افسسیان بوده است، در عین اینکه هر مسیحی باور دارد این سخنها محدود به آن
مخاطبان نیست و همه کس در همه جا و همه وقت میتواند مخاطب آن باشد.
شکیبا باشید...